Đột quỵ: nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị và phòng ngừa

Đột quỵ là một tình trạng cấp tính nguy hiểm xảy ra khi nguồn cung cấp máu lên não bị gián đoạn, khiến các tế bào não thiếu oxy và chất dinh dưỡng, dẫn đến hoại tử. Đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn tật trên toàn thế giới. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu, hiểu rõ nguyên nhân, cách điều trị và phòng ngừa là vô cùng quan trọng để giảm thiểu hậu quả của đột quỵ.

Các loại đột quỵ

Có hai loại đột quỵ chính:

• Đột quỵ do thiếu máu cục bộ (nhồi máu não): Chiếm khoảng 87% các trường hợp đột quỵ. Xảy ra khi một cục máu đông làm tắc nghẽn mạch máu não, ngăn không cho máu lên nuôi não. Cục máu đông này có thể hình thành tại chỗ (huyết khối) hoặc di chuyển từ nơi khác đến (thuyên tắc).

• Đột quỵ do xuất huyết não: Xảy ra khi một mạch máu trong não bị vỡ, gây chảy máu vào trong hoặc xung quanh não. Áp lực của máu chảy ra sẽ làm tổn thương các tế bào não. Nguyên nhân phổ biến là do tăng huyết áp không kiểm soát được, túi phình mạch máu não bị vỡ hoặc dị dạng mạch máu não.

Nguyên nhân gây đột quỵ

Đột quỵ thường liên quan đến một số yếu tố nguy cơ sau:

• Tăng huyết áp: Đây là yếu tố nguy cơ quan trọng nhất. Huyết áp cao gây áp lực lên thành mạch máu, làm chúng yếu đi và dễ vỡ hoặc hình thành cục máu đông.

• Bệnh tim mạch: Rung nhĩ, bệnh van tim, bệnh động mạch vành có thể tạo ra cục máu đông di chuyển lên não.

• Đái tháo đường: Gây tổn thương mạch máu và tăng nguy cơ hình thành cục máu đông.

• Cholesterol cao: Góp phần hình thành mảng xơ vữa trong động mạch, gây hẹp và tắc nghẽn mạch máu.

• Hút thuốc lá: Gây tổn thương mạch máu, tăng huyết áp và tăng khả năng đông máu.

• Béo phì và ít vận động: Tăng nguy cơ mắc các bệnh lý liên quan như tăng huyết áp, đái tháo đường, cholesterol cao.

• Tiền sử gia đình: Nếu trong gia đình có người từng bị đột quỵ, nguy cơ của bạn cũng sẽ cao hơn.

• Tuổi tác: Nguy cơ đột quỵ tăng lên theo tuổi.

• Chủng tộc: Một số chủng tộc có nguy cơ đột quỵ cao hơn.

Triệu chứng đột quỵ

Việc nhận biết sớm các triệu chứng đột quỵ là yếu tố then chốt để cấp cứu kịp thời. Hãy nhớ đến quy tắc FAST (viết tắt của Face, Arm, Speech, Time):

• F (Face - Mặt): Một bên mặt bị chảy xệ, méo mó khi cười.

• A (Arm - Tay): Một bên tay hoặc chân bị yếu hoặc tê liệt, khó nâng tay lên cao.

• S (Speech - Nói): Giọng nói bị méo mó, nói ngọng hoặc khó nói, không thể hiểu lời người khác nói.

• T (Time - Thời gian): Ngay lập tức gọi cấp cứu 115 hoặc đưa người bệnh đến cơ sở y tế gần nhất. Mỗi phút trôi qua đều quan trọng trong việc cứu sống và giảm thiểu tổn thương não.

Ngoài ra, các triệu chứng khác có thể bao gồm: đột ngột đau đầu dữ dội không rõ nguyên nhân, hoa mắt chóng mặt, mất thăng bằng, mất thị lực đột ngột ở một hoặc cả hai mắt.

Cách điều trị đột quỵ

Mục tiêu của điều trị đột quỵ là khôi phục lưu lượng máu đến não càng nhanh càng tốt và giảm thiểu tổn thương.

• Đối với đột quỵ do thiếu máu cục bộ:

  • Thuốc tiêu sợi huyết (tPA): Đây là phương pháp điều trị hiệu quả nhất nếu được sử dụng trong vòng 3-4,5 giờ đầu kể từ khi xuất hiện triệu chứng. Thuốc giúp làm tan cục máu đông, khôi phục lưu lượng máu.

  • Lấy huyết khối bằng dụng cụ cơ học (can thiệp nội mạch): Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể sử dụng dụng cụ đặc biệt để lấy cục máu đông ra khỏi mạch máu não.

• Đối với đột quỵ do xuất huyết não:

  • Kiểm soát chảy máu: Bác sĩ sẽ tập trung vào việc kiểm soát huyết áp, giảm áp lực nội sọ và ngăn chặn chảy máu thêm.

  • Phẫu thuật: Có thể cần phẫu thuật để loại bỏ máu tụ, sửa chữa mạch máu bị vỡ hoặc đặt kẹp vào túi phình.

Sau giai đoạn cấp tính, người bệnh cần được phục hồi chức năng để khôi phục các khả năng bị ảnh hưởng do đột quỵ như vận động, ngôn ngữ, nhận thức. Quá trình này có thể kéo dài và đòi hỏi sự kiên trì.

Phòng ngừa đột quỵ

Phòng ngừa đột quỵ hiệu quả nhất là kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ:

• Kiểm soát huyết áp: Đo huyết áp định kỳ, tuân thủ điều trị của bác sĩ nếu bị tăng huyết áp.

• Kiểm soát đái tháo đường và cholesterol: Duy trì đường huyết và mức cholesterol trong giới hạn cho phép.

• Bỏ hút thuốc lá: Ngừng hút thuốc lá và tránh xa khói thuốc thụ động.

• Chế độ ăn uống lành mạnh: Ăn nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, hạn chế đồ ăn nhiều dầu mỡ, đường và muối.

• Tập thể dục thường xuyên: Duy trì hoạt động thể chất ít nhất 30 phút mỗi ngày, hầu hết các ngày trong tuần.

• Duy trì cân nặng hợp lý: Giảm cân nếu bạn đang bị thừa cân hoặc béo phì.

• Hạn chế rượu bia: Uống rượu bia có chừng mực.

• Khám sức khỏe định kỳ: Phát hiện sớm và điều trị kịp thời các bệnh lý nền.

Đột quỵ là một căn bệnh nghiêm trọng nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và điều trị hiệu quả nếu được phát hiện sớm và can thiệp kịp thời. Hãy xây dựng lối sống lành mạnh và thường xuyên kiểm tra sức khỏe để bảo vệ bản thân và gia đình khỏi căn bệnh này.